چندی پیش نمایشگاه بزرگ قدمای نستعلیق در موزه هنرهای معاصر تهران گشایش یافت. این نمایشگاه که تا نیمه مرداد برپاست، شامل گزیده‌ای از برترین آثار خوشنویسی قدمای نستعلیق‌نویس ایران است که برخی از آنها تاکنون به نمایش درنیامده است.
شاید مهم‌ترین نکته در حاشیه برگزاری این نمایشگاه همان برگزاری چنین نمایشگاه بزرگی باشد که با تاخیر 10 ساله دوباره رخ بر نمایشی دیگر کرد و صرف‌نظر از تمام دغدغه‌های حاکم بر جریان هنرهای تجسمی ایران باردیگر مخاطبان و شیفتگان این هنر ریشه‌دار ایرانی خوشنویسی را به مجالی برای نمایش فراخواند.
از دیگر سو، شاید اهمیت برپایی این نمایشگاه از این رو نیز مهم جلوه کند که نمایشگاه بزرگ خوشنویسی قدمای نستعلیق اولین نمایشگاهی است که پس از تصدیگری محمود شالویی، رئیس مرکز هنرهای تجسمی وزارت ارشاد و سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران بر این سمت در محل این موزه برپا می‌شود.
نمایشگاهی که به عقیده بسیاری گرچه در بخشی از خود با نمایش کاغذهای رنگی، قلم‌تراش‌ها، قلمدان‌ها و ابزار و ادوات سنتی خوشنویسی، چندان با رویکردهای موزه‌ای این مرکز همخوانی زیادی ندارد؛ اما نداشتن محل مناسبی برای نمایش چنین آثاری در تهران و شاید از سویی دیگر، غربت بیش از حد نمایش آثار خوشنویسی به عنوان هنری ایرانی در کشورمان چنین مساله‌ای را توجیه کند.
بی‌شک، برگزاری نمایشگاه بزرگی از آثار قدمای خوشنویسی ایران حرکتی در خور توجه در عرصه هنرهای تجسمی امروز ایران است. این که گفته می‌شود در خور توجه، باید به پیامد‌های برگزاری یا حتی تاخیر 10 ساله در برگزار نشدن این نمایشگاه فکر کرد.
در این نمایشگاه 150 اثر از استادان و هنرمندان مدعو معاصر به نمایش در آمده است که در کنار 50 اثر در بخش رقابتی که در گالری شماره 9 موزه هنرهای معاصر تهران خودنمایی می‌کنند، شاید یکی از جامع‌ترین نمایشگاه‌ها در حوزه خوشنویسی باشد که در دهه اخیر تشکیل شده است.
نستعلیق از آغاز تا امروز
نخستین بار میرعلی تبریزی در قرن 8 هجری، از ترکیب و ادغام 2 خط نسخ و تعلیق خطی به نام نسختعلیق به وجود آورد که مورد اقبال واقع شد و این خط تحول عظیمی در هنر خوشنویسی به وجود آورد. نسختعلیق به مرور زمان به نستعلیق معروف شد و بحق از زیباترین، ظریف‌ترین و مشکل‌ترین خطوط فارسی است که به عروس خطوط فارسی معروف است.
پس از میرعلی تبریزی پسرش میرعبدالله و پس از او میرزاجعفر تبریزی و اظهار تبریزی در تکامل خط نستعلیق کوشش‌ها کردند تا نوبت به سلطانعلی مشهدی رسید که خدمات شایانی به این هنر اصیل کرد.
اساتید بسیاری پس از سلطانعلی مشهدی در تکامل این خط زحمات فراوانی کشیدند که ازجمله آنها می‌توان به میرعلی هروی و میرعمادالحسنی اشاره کرد. میرعمادی با نبوغ خود تغییرات و سبکی خاص در خط نستعلیق به وجود آورد که هنوز با گذشت قریب 400سال مورد استفاده و الهام‌بخش خوشنویسان است.
قرن‌های نهم، دهم و یازدهم هجری قمری را می‌توان قرن‌های درخشان هنر خوشنویسی دانست. درست در اواسط قرن یازدهم سومین خط خالص ایرانی یعنی شکسته نستعلیق به دست مرتضی قلی خان شاملو حاکم هرات از خط نستعلیق گرفته شد که علت آن تندنویسی، راحت‌نویسی و همچنین ذوق و خلاقیت ایرانی بود.
اما این هنر در غبار سال‌ها رنگ فراموشی به خود گرفت تا جایی که امروزه یکی از مهجورترین و شاید مظلوم‌ترین هنری به شمار رود که در حوزه هنر خوشنویسی به چشم می‌خورد.
این مهم تا جایی پیش رفت که وقتی چند سال پیش‌تر برخی کتاب‌های آموزشی دوره ابتدایی و راهنمایی با این خط‌الرسم نگاشته شد، بسیاری معترض شدند که نستعلیق خط خوانایی برای کودکان ایرانی نیست.
شاید باید به این مظلومیت این نکته را هم اضافه کرد که اکنون برپایی نمایشگاه‌های خوشنویسی آن هم در حوزه نستعلیق کمترین سهم را در حوزه نمایشگاه‌های خوشنویسی داخلی دارد و این مهم وقتی جدی‌‌تر می‌شود که اکنون با جدال‌های مجازی و غیرمجازی‌ای که میان 2 انجمن بزرگ خوشنویسی در ایران وجود دارد، کماکان هیچ نگارخانه‌ای بر پیشانی خود نام نگارخانه تخصصی خوشنویسی را نیاویخته است و بیراه نیست که بگوییم خوشنویسی ایرانی حتی یک انجمن کامل برای پوشش فعالیت‌های خویش ندارد.
خوشنویسی سنتی و کلاسیک
بی‌اغراق باید گفت امروزه نقاشیخط تمامی اخبار مربوط به حوزه خوشنویسی را به خود اختصاص داده است. اگر خوشنویسی امروز را خوشنویسی مدرن برای جلب مخاطب بیشتر بنامیم، کماکان در خوشنویسی امروز ایران بسیاری از موارد برای حرف‌های بیشتر به فراموشی سپرده شده‌اند.
غلامحسین امیرخانی، استاد مسلم خوشنویسی کشورمان در این خصوص معتقد است خوشنویسی سنتی و کلاسیک یکی از ستون‌های فرهنگ و هنر ایران را تشکیل می‌دهد و هر نوآوری اگر در تناسب و سنخیت با آن نباشد، رشد نخواهد کرد.
به عقیده این استاد خوشنویسی، در بخش آثار قدمای این نمایشگاه نمونه‌های متنوعی از شیوه‌های مختلف استادان خوشنویس دوره‌های گذشته را شاهد هستیم و در بخش آثار هنرمندان معاصر هم آثاری به نمایش گذاشته شده است که نمایندگان شایسته استادان خود هستند و می‌توانند میراث‌دار تاریخی این هنر ایرانی اسلامی باشند.
امیرخانی درباره خوشنویسی مدرن و لزوم پرداختن به آن نیز معتقد است خوشنویسی سنتی و کلاسیک همانند درخت تنومندی است که ریشه‌های آن در عمق استوار است. اگر شیوه‌های نو و مدرن در هنر خوشنویسی در سنخیت با اصول خوشنویسی نباشد، رفته رفته از میان خواهند رفت.
اما رئیس انجمن خوشنویسان کماکان اعتقاد دارد که نوآوری ارزشمند است؛ اما اگر شیوه‌های نو از توانایی لازم برخوردار و در سنخیت با اصول خوشنویسی نباشد، رفته‌رفته از بین خواهد رفت.
از سویی دیگر، جواد بختیاری، هنرمند نقاش و خوشنویس درباره شیوه‌های مدرن خوشنویسی می‌گوید: خوشنویسی اگر در قالب کلمات و فرم باشد، قابلیت انعطاف آن با استفاده از رنگ، حجم و المان‌های مختلف بی‌نهایت است. اما زمانی که در قالب سنتی و با استفاده از ابزار سنتی قلم نی کار شود، باید اصول زیبایی‌شناسی خوشنویسی سنتی در آن کاملا رعایت شود.
او درباره ارتباط برقرار کردن مخاطبان خارجی با هنر خوشنویسی ایران گفت: خارجیان به هنر خوشنویسی ما به عنوان یک اثر آبستره نگاه می‌کنند و شکل مکتوب کلام مورد توجه آنها نیست و بیشتر به خطوطی که با فرم همراه است علاقه نشان می‌دهند.
بختیاری با اشاره به علاقه خارجیان به خط نستعلیق، عقیده دارد: خارجیان فرق میان خط ثلث و نستعلیق را خوب درک می‌کنند و با خط نستعلیق در مقایسه با دیگر خطوط ارتباط بهتری برقرار می‌کنند. من نیز با یافتن نسبت‌های طلایی در خط نستعلیق که فرهنگ جهانشمول‌تری دارد، کوشیدم مردم آن سوی دنیا نیز با این خط احساس الفت بیشتری پیدا کنند.
بازار تقلبی فروش آثار خوشنویسی تاریخی
از قدیم خوشنویسی را هنر مقدس خاموش می‌دانستند؛ چراکه ارتباط مستقیمی با تحولات روحی و فراز و نشیب‌های روح آدمی دارد.
برپایی نمایشگاه بزرگ قدمای خوشنویسی نستعلیق از سویی دیگر نیز اهمیت دارد. این که شاید به وسیله این نمایشگاه مقالی برای گفتگو درباره اصل یا تقلبی بودن آثار خوشنویسی قدما به وجود آید. این واقعیت است که اکنون بازار آثار تقلبی در حوزه آثار خوشنویسی قدما آن هم در حوزه نستعلیق آنقدر داغ شده است که تشخیص اصل یا غیر اصل بودن آثار در این حوزه بسیار سخت و شاید در برخی موارد غیر ممکن به نظر برسد.
از سویی، تشخیص آثار قدمای خوشنویسی همواره یکی از موضوعاتی بوده که در آن بحث و جدل‌های فراوانی از سوی کارشناسان واقعی و جاعلان صورت می‌گرفته است.
این نیز یک واقعیت است که اکنون هیچ نهادی برای تشخیص آثار هنری اصل از غیر اصل چه در حوزه خوشنویسی و چه در حوزه هنرهای دیگر تجسمی در ایران وجود ندارد و این مهم باعث شده است مسیری یکطرفه در این میان کشیده شود که تنها در صورت شکایت رسمی قضایی خریدار می‌توان پیگیر اصل یا غیر اصل بودن این آثار بود.
تجربه نشان داده است با توجه به خلاء قانونی که در حوزه خرید و یا فروش آثار هنری تاریخی در قوانین امروز ایران وجود دارد، هیچ‌گاه این شکایت‌ها به سرانجام نمی‌رسد.
وقتی کارشناسی رسمی دولتی هنری در این حوزه وجود ندارد، چگونه می‌توان به اصالت آثار هنری در این حوزه اطمینان کرد و اصولا سوال اصلی در برپایی این نمایشگاه شاید همین باشد که اصالت این آثار برای نمایش چگونه تایید شده‌اند.
هرچند پیش از برپایی این نمایشگاه گروهی از کارشناسان و خطاطان خبره از سوی وزارت ارشاد به کارشناسی و انتخاب آثار این نمایشگاه که همگی از مجموعه‌داران خصوصی به امانت گرفته شده است، پرداختند و شاید این نکته مهر تاییدی بر اصالت این آثار بزند؛ اما کماکان معضل تقلبی بودن آثار خوشنویسی قدما از موضوعاتی است که این حوزه با آن دست به گریبان است.
ناصر جواهرپور، اکبر ساعتچی، مهدی عتیقی، حمیدرضا قلیچ‌خانی، یدالله کابلی خوانساری و غلامرضا مشعشعی اعضای کمیته انتخاب این آثار را تشکیل می‌دادند که شورای فوق به تایید اصلیت و اعتبار آثاری پرداختند که از سوی مجموعه‌داران بخش خصوصی تحویل نمایشگاه شده بود.
درنوع خودش کم نظیره
بد نیست
به وبلاگ منهم سر بزن آدرسشو که داری